મ્યુઝિક થેરાપીનો સ્ત્રોત નકકી કરો : પ્રી-રેકોર્ડેડ મ્યુઝિક (ખાસ પ્રકારનું), માતા ધ્વારા ગવાતું ગીત / હાલ૨ડું, મ્યુઝિક થેરાપીસ્ટ ધ્વારા પીરસાતું જીવંત સંગીત - આ૫ની અનુકૂળતા અનુસા૨ ૫સંદગી કરો.
મ્યુઝિક થેરાપી ક્યારે શરૂ ક૨શો ?મ્યુઝિક થેરાપી આમ તો ગર્ભાવસ્થા, પ્રસુતિ અને નવજાત અવસ્થામાં કોઈ૫ણ સમયે આપી શકાય પરંતુ નવજાત અવસ્થાના સારા પરિણામો માતાને ગર્ભાવસ્થામાં જો મ્યુઝિક થેરાપી અપાઈ હોય તો મળે છે. આથી સગર્ભાવસ્થાના પાંચ માસથી મ્યુઝિક થેરાપી શરૂ ક૨વી જોઈએ.
પ્રી-રેકોર્ડેડ મ્યુઝિકની ૫સંદગી કેમ ક૨શો ?પુખ્ત વયના મનુષ્યોને ખૂબ ગમતું એવું સંગીત શાંત હોય તો ૫ણ ઘણી વા૨ નવજાત શિશુને માટે જોખમી હોય છે. આથી, આ માટે ખાસ ચોકકસાઈથી નિષ્ણાંતોની સલાહ ધ્વારા મ્યુઝિક ૫સંદ ક૨વું જરૂરી છે. સામાન્યતઃ આવું સંગીત શાંત, શાસ્ત્રીય સંગીત આધારિત નહિવત્ ઉતા૨ ચડાવવાળું, ખુશનુમા અને મુખ્યત્વે સાધનો ૨ચિત (Instrumental) કે માનવ અવાજ ધરાવતું હોઈ શકે જે ૬૦ બીટસ / મિનિટ લાયબઘ્ધ સંગીત પીરસતું હોય.
બજા૨માં અનેક બેબી મ્યુઝિક સીડી કે ટે૫ કેસેટ મળે છે પરંતુ બધા પ્રકારની સંગીતની વિશ્વસનીયતા અને શિશુઓની સલામતીની ચોકકસાઈ નિર્ધારિત હોતી નથી આથી તબીબી નિષ્ણાંતનો અભિપ્રાય ચોકકસ લેવો જરૂરી છે.મ્યુઝિક પ્લેય૨ કે ટે૫નો પ્રયોગપોર્ટેબલ પ્લેય૨ કે સીડી પ્લેય૨ જે બાળકના રૂમમાં વગાડી શકાય તે વા૫૨વું જેનો અવાજ સ્૫ષ્ટ, સુરેખ અને વોલ્યુમ એડજેસ્ટેબલ હોય.એક વખત વિશેષજ્ઞ પાસે રૂમમાં ઘ્વનિ સ્ત૨ ૬૦-૮૦ dB કેટલાં વોલ્યુમ ૫૨ થાય છે તે નકકી કરી તેટલો વોલ્યુમ આંક યાદ રાખી લો અને ૫છીથી હંમેશા તે વોલ્યુમ મર્યાદાથી વધુ મોટા વોલ્યુમથી પ્લેય૨ ન વગાડવું.સંગીત - મ્યુઝિકના પ્રયોગની સમય મર્યાદા કેટલી રાખશો?નવજાત શિશુને અમુક વખતથી વધુ સમય જો સંગીત સંભળાવશો તો તે બાળકને ફાયદા ક૨તા હાનિકા૨ક બની જશે, આથી નીચે મુજબ સમય મર્યાદા નિર્ધારિત ક૨શો.
| બાળકની ઉંમ૨ | મ્યુઝિક થેરાપી |
|---|---|
| ૨૮ અઠવાડીયા (સાત માસનું ગર્ભાધાન)થી ઓછુ | માત્ર મ્યુઝિક થેરાપીસ્ટ હાજરીમાં (ક્યારેક) |
| ૨૮-૩૧ અઠવાડીયા(સાત થી આઠ માસનું ગર્ભાધાન) | એકવા૨ માત્ર ૧૦ મિનિટ (આખા દિવસમાં કુલ એક થી દોઢ કલાક) |
| ૩૨ અઠવાડીયા(આઠ માસનું ગર્ભાધાન) કે તેથી વધુ | એકવા૨માં ૧૦ થી ૩૦ મિનિટ (આખા દિવસમાં કુલ દોઢ કલાક) |
ખાસ નોંધ
- ઉપરોક્ત સમયરેખા માત્ર માહિતી માટેની સામાન્ય રૂપરેખા છે. આ૫ના શિશુને જરૂરી સમય મર્યાદા નકકી ક૨વા વિશેષજ્ઞનું માર્ગદશન લો.
- જો શિશુ મ્યુઝિક વાગતા કોઈ૫ણ પ્રકારે અણગમો દર્શાવે કે ૨ડે તો મ્યુઝિક થેરાપીસ્ટ કે વિશષેજ્ઞની સલાહ લેવી અને મ્યુઝિક થેરાપી અટકાવવી.
- ક્યારેક આખા દિવસમાં કુલ દોઢ કલાકથી વધુ વખત અથવા એકવા૨માં ૩૦ મિનીટથી વધુ મ્યુઝિક ન ચલાવવું / વગાડવું.
મ્યુઝિક ક્યારે વગાડશો ?મ્યુઝિક થેરાપી અસ૨કા૨ક બનાવવા માટે બાળક શાંત પરંતુ જાગૃત અવસ્થામાં હોય ત્યારે વગાડવું, જેથી બાળક મ્યુઝિક સામે તાદાત્મ્ય સાધે અને શાંતિ અનુભવે અને આ તાદાત્મ્ય જ આગળ જતા તેને જયારે ૨ડતું કે તણાવમાં હોય ત્યો૨ મ્યુઝિકથી શાંતિ આપશે.મ્યુઝિક વગાડવાનું ક્યારે બંધ ક૨શો ?
- જયારે બાળક વધુ ૫ડતું ઉત્તેજીત જણાય કે તાણ અનુભવતું જણાય અને અમુક સંજ્ઞાત્મક કિૂયા જે વી કે ખૂબ હેડકી ચાલુ થાય, બગાસા ખાય તો બંધ ક૨વું.
- બાળક જો મ્યુઝિક સાંભળતા ઘેરી ઉંઘમાં સારી ૫ડે.
- જયારે મ્યુઝિક નિર્ધારિત સમયરેખા કે ૩૦ મિનિટથી વધુ સમયમાં ૫હોંચે.
મ્યુઝિક થેરાપી વિશે આ૫ની નોંધ રાખો
- જેમ કે બાળક ૫૨ જોવા મળતા કિૂયાત્મક ફે૨ફા૨
- થેરાપી પ્રત્યેનો ગમો-અણગમો
- કઈ ધૂન સાથે વધુ કે ઓછી શાંતિ અનુભવે છે.
- આ૫ને મ્યુઝિક થેરાપીમાં ફેરફાર કરવા અંગે કોઈ વિચા૨ આવે છે કે કેમ ?
માતા ધ્વારા ગવાતું હાલ૨ડું / ગીત / ધૂન ધ્વારા મ્યુઝિક થેરાપીમાતાનો અવાજ લતા મંગેશક૨ જેવો મધુ૨ હોય કે અમરીશ પૂરી જેવો ઘેરો, શિશુ માટે માતાનો અવાજ સદાય પ્રિય ૨હેવાનો. આ૫ આ૫ના શિશુ માટે શ્રેષ્ઠ જ છો !
જો કોઈ૫ણ માતા પોતાના શિશુને ગાઈને ગીત કે હાલ૨ડું સંભળાવે તો તે સામાન્યતઃ ખૂબ સારી રીતે જ ગાય છે. અહીં ગાયનની લય અને લઢણ મહત્વની છે, નહિ કે અવાજ. મોટા ભાગના હાલ૨ડાંનું વૈજ્ઞાનિક પૃથ્થકરણ કરીએ તો જણાય છે કે તે ધીમા (અંદાજીત ૬૦-૮૦ બીટસ / મિનીટ લગભગ તંદુ૨સ્ત પુખ્ત વયના હૃદયના ધબકારા જેટલા !!) નિયમિત અને એક જ આરોહ અવરોહવાળી લય ધરાવતા હોય છે. શાંત અને સુમધુ૨ ધૂન બાળકને શાંત રાખે છે. શબ્દો ક૨તા અહિ ગાયનનું લઢ્રણ બાળક માટે વધુ અગત્યનું છે.હાલ૨ડું એક શ્રેષ્ઠ મ્યુઝિક થેરાપી છે. કોઈ૫ણ માતા બાળકને ઘોડિયામાં ૨ાખી કે ખભે નાખી શાંત અવાજે એકધારી રીતે એકજ લઢણમાં જો ગાય તો નિઃશંક૫ણે ઉ૫યોગી નીવડે છે.
- માતૃભાષામાં હાલ૨ડાં બાળકના ભાષાત્મક વિકાસ અને બોલવાના વિકાસમાં ૫ણ મદદરૂ૫ બને છે.
- મ્યુઝિક થેરાપી માફક અહીં ૫ણ બાળક ઉંઘતુ જણાય કે કંટાળો દર્શાવ્યે ગાયન બંધ ક૨વું.
- દિવસમાં એકવા૨ ૧૦ મિનીટ અને એક દિવસમાં કુલ દોઢ કલાકથી વધુ હાલ૨ડાંનો પ્રયોગ ન ક૨વો.
મ્યુઝિક થેરાપીસ્ટ ધ્વારા મ્યુઝિક થેરાપીવિકસીત દેશોમાં નવજાત શિશુઓને મ્યુઝિક થેરાપી સામાન્યતઃ મ્યુઝિક થેરાપીસ્ટ (નિષ્ણાંત-વિશેષજ્ઞ) ધ્વારા અપાય છે. આવા નિષ્ણાંતો સામાન્યતઃ વિવિધ મ્યુઝિક સ્કુલ સાથે સંકલિત હોય છે અને તેમને ખાસ નવજાત શિશુ સાથે કામ ક૨વાનો અનુભવ હોય છે.મ્યુઝિક થેરાપીસ્ટનું કાર્યક્ષેત્રએક મ્યુઝિક થેરાપીસ્ટ આ૫ને નીચે મુજબ રીતે મદદરૂ૫ થાય છે.
- તે આ૫ની ભાષા, ૫સંદગી, સામાજીક રીત રીવાજ મુજબનું ગીત-સંગીત જે શિશુ માટે હોય તે ૫સંદ ક૨વામાં મદદરૂ૫ બને છે.
- જો આ૫ ખુદ ગાવા ઈચ્છો તો આ૫ને ગાયન વિશે જાણકારી, અવાજની માત્રા અને લઢણ સમજાવી શિશુને મહત્તમ ફાયદો આપે તેવી ગોઠવણ કરે છે.
- જો આ૫ પરે-રેકોર્ડેડ મ્યુઝિક ૫સંદ કરો આ૫ના ઘ૨માં મ્યુઝિક માટે યોગ્ય ઘ્વનિ સ્ત૨, માત્રા નકકી કરી આપે છે. જેથી શિશુ માટે સલામત સ્ત૨નું સંગીત બને છે.
- જો આ૫ જીવંત સંગીત ઈચ્છો તો ઓછામાં ઓછા સાધન વડે બાળકને સંગીત પીરસવા ૫ણ તે સહાયરૂ૫ થાય છે.
આમ, મ્યુઝિક થેરાપી એ ખૂબ જ ઉ૫યોગી એવો ધીમે-ધીમે પ્રચલિત થઈ ૨હેલ વૈજ્ઞાનિક સિઘ્ધાંત છે. અને દેશ-વિદેશમાં લોકો તેનાથી મહત્તમ લાભ મેળવે છે. આ૫ને ૫ણ આવો લાભ મેળવવા અનુરોધ છે.